Minister van Wonen Stef Blok gaat de Wet kraken en leegstand eerder evalueren dan gepland. Dat blijkt uit een brief die hij aan de Amsterdamse wethouder Van Poelgeest heeft gestuurd die VICE kon inzien. De Wet kraken en leegstand wordt al sinds zijn invoering als tandeloos gezien, maar pas vier jaar nadat hij van kracht ging, wordt er gekeken of het misschien wat scherper kan. De wet is namelijk een volslagen mislukking gebleken; behalve dan als het om het bestrijden van kraken gaat.
De Wet Kraken en Leegstand ging op 1 oktober 2010 in werking, vooral om een einde te maken aan kraken in Nederland. Het was het resultaat van een solide mediahype en een welwillende CDA, VVD en ChristenUnie.
Het beeld dat alle krakers langharige, luie radicalen waren, was hardnekkig. Krakers zelf waren totaal niet in staat om het beeld bij te sturen en dus kwam het verbod er uiteindelijk.
Als goedmakertje werd er ook iets opgetekend over leegstand. Gemeentes hebben meer macht gekregen om de strijd aan te gaan tegen leegstaande kantoren en winkels: eigenaren kunnen nu gedwongen worden om een nieuwe bestemming te vinden voor hun lege flatje of kantoorpand. En terwijl de boete voor het kraken van een pand 8.100 euro is, is de boete voor het laten leegstaan van een pand lager: 7.500 euro.
Kraken is zo goed als onmogelijk geworden, maar aan leegstand heeft de wet tot nog toe weinig veranderd. Volgens de meest recente cijfers staan er in Nederland 348.000 woningen leeg. Dat is net zoveel als er huizen in Rotterdam staan.
Als het om kantoorruimte gaat, staat Nederland in Europa bovenaan. Begin 2014 stond 15% leeg, gelijk aan 8 miljoen vierkante meter; daar passen ongeveer 106.000 gemiddelde huizen of appartementen in. Als alle kantoorpanden zouden worden omgebouwd tot woningen, dan heb je genoeg vierkante meters om heel Eindhoven mee te vullen.
Een Rotterdam aan woonhuizen, een Eindhoven aan kantoren, en een plaatsje als het pittoreske Boekel aan winkelruimte. Dat is wat er op dit moment in Nederland weg staat te stoffen.
Die leegstandwet was de fopspeen voor de mensen die zich daar om bekommerden. Gemeentes kunnen leegstandregels opstellen waar pandeigenaren zich aan moeten houden. Amsterdam en Tilburg zijn de voornaamste gemeentes die dat gedaan hebben. Maar beide steden klagen over de beperkte macht die de wet geeft.
De Tilburgse wethouder Berend de Vries zegt tegen VICE: “Met hoe de wet er nu uitziet, lukt het ons gewoon niet om leegstand te bestrijden. De stok achter de deur ontbreekt. Een boete die in verhouding staat tot het vermogen van de vastgoedeigenaar is wellicht een idee.”
In Amsterdam ziet men vooral problemen in de eindeloze termijnen die de wet hanteert. De wethouder daar, Maarten van Poelgeest, was altijd al tegen het kraakverbod. Maar de wet die hem een alternatief beloofde, is een hoofdpijndossier gebleken.
Zo vertelde Van Poelgeest aan Radio 1 over hoe weinig macht hij had tegenover pandeigenaren: “Termijnen zijn ongelofelijk lang. We moesten als gemeente eerst een jaar wachten voordat onze leegstandsverordening inging. Vervolgens moet je iedereen een brief sturen.” Vastgoedeigenaren hebben dan een periode om te melden wat ze met hun leegstaande pand gaan doen. “Na nog een halfjaar kom je er dan achter wie dat niet heeft gedaan. Dan kan je ze een boete geven van maar liefst 7.500 euro. Een lachertje voor die eigenaren.”
Maarten van Poelgeest heeft naar eigen zeggen uiteindelijk 300.000 m2 kunnen transformeren. Dat komt neer op 4000 woningen. Maar dat is – zo zegt hij zelf – ondanks de Wet leegstand, niet dankzij.
De andere kant van de wet, het kraakverbod, lijkt een stuk voortvarender te zijn uitgevoerd. Alhoewel gemeentes tegenwoordig niet eens meer de cijfers bijhouden.
Een jaar na het ingaan van het kraakverbod, dook VICE in de ontruimingsrondes
We hebben geprobeerd om erachter te komen hoeveel kraakpanden en ontruimingen er in verschillende grote steden zijn; met weinig succes. In Eindhoven, Arnhem, Nijmegen, Groningen, Utrecht en Rotterdam wijzen gemeentes, politie en het Openbaar Ministerie naar elkaar. Sommige van hun medewerkers gaan er vanuit dat de cijfers simpelweg niet bestaan.
Alleen Amsterdam kwam met een inhoudelijk antwoord. Persvoorlichter van het OM Evert Boerstra:
“Wij hebben geen zicht op het aantal krakers in Amsterdam. Dat komt omdat bij ons alleen de panden bekend zijn waarvan aangifte wordt gedaan. Daarnaast is niet bekend hoeveel mensen er in deze gekraakte panden wonen. Wat betreft het aantal ontruimde panden: in 2013 zijn er via de reguliere weg 62 panden ontruimd en er zijn 3 panden ontruimd met een spoedontruiming. In 2014 zijn tot nu toe een paar panden ontruimd. Het precieze aantal hebben wij niet maar dat zal niet meer dan 10 zijn.”
Het beeld dat naar voren komt uit gesprekken met krakers zelf, is dat de scene na het kraakverbod gedecimeerd is.
Judith Malotaux, kraker in Utrecht en tevens juridisch medewerker op een advocatenkantoor dat krakers bijstaat: “Kraken is echt moeilijker geworden. Gebouwen worden tegenwoordig sneller ontruimd, wat betekent dat je als kraker vaak meerdere keren per jaar moet verhuizen. Dat heeft mensen opgebroken. Maar het kraken is zeker niet verdwenen, het is alleen minder geworden.”
Soms is er toch een klein teken van leven, zegt Emma van kraakpand de Valreep in Amsterdam. Het voormalige dierenasiel waar ze woont is na het kraakverbod bezet en werd lange tijd gedoogd, maar deze week kregen ze te horen dat ook zij er nu uit moeten.
Emma vindt dat de krakende bewoners veel aan het pand hebben gedaan: “We hebben hier tuintjes aangelegd, groene stroom en een looppad. We hebben evenementen. Kijk hier - 21 mei - diertjes breien. Vanavond: Mosh Pit Monday. Fuck, dan kan ik niet slapen.”
De krakers willen dit soort plannen graag voortzetten, maar de projectontwikkelaar van het gebied zegt dat hij het pand kan gebruiken in zijn eigen visie voor het gebied, en dus is het gedogen van de krakers voorbij.
Die zeggen op hun beurt dat ze een plan hebben dat zou aansluiten op het plan voor de bouwgrond waar De Valreep op staat, maar de gemeente gaat niet met ze in zee. “Omdat ze fokking kinderachtig zijn,” aldus Emma. “En te trots. Als ze toegeven aan ons, krakers, dan erkennen ze dat kraken kan werken en dan is het kraakverbod mislukt.”
De tegenstanders van kraken hebben dus volop hun zin gekregen, maar zij die tegen leegstand zijn, staan voorlopig met lege handen.